Alomtegenwoordig maar nog steeds miskend
Tegenwoordig sijpelt extreme seks ons leven binnen via allerhande media, als ware het niets speciaals. Expliciet naakt, seksspeeltjes, handboeien en mensen aan de leiband worden niet enkel tentoongespreid in hardcore pornografie maar zelfs in videoclips van onder andere Rammstein, Rihanna en Britney Spears. Het wereldwijde succes van het drieluik Vijftig tinten grijs, donkerder en vrij bewijst dat heel wat mensen nieuwsgierig zijn naar dat tikje meer en geïntrigeerd zijn door bdsm (bondage & discipline, dominantie & submissie, sadisme & masochisme), een breed spectrum aan activiteiten en vormen van alternatieve interpersoonlijke relaties en seksualiteitsbeleving. Er zijn mensen die bdsm vooral lichamelijk beleven en het sadomasochisme vooropstellen. Anderen houden dan weer van het psychologische spel, waarbij onder andere vernedering, controleverlies, het uitvoeren van opdrachten en het verschil in verhouding centraal staan. Bdsm kan voor iemand ook louter draaien om het artistieke aspect aan bijvoorbeeld bondage of fetisjisme. Vaak blijkt het een combinatie of uitbreiding te zijn van al het voorgaande, en dit van lichte tot extremere niveaus.
“Sadisme en masochisme hebben een speciale plaats in de perversies, omdat het contrast van activiteit en passiviteit dat aan hun basis ligt tot de universele trekken behoort van seksualiteit.” (Freud, 1920)
De combinatie van genot en pijn is niets nieuws. In het oude Egypte werden reeds vormen van bdsm beoefend, en ook de Kama Sutra ziet de inductie van pijn als een aanvaardbare manier om extra seksuele prikkels te veroorzaken. De nagels sporadisch in iemands rug planten, bijten op allerhande plekken en een occasionele klets op de poep lijken deel uit te maken van de conventionele seksuele verhouding. Desondanks wordt de bdsm-minnende medemens door de Diagnostic and Statistical Manual of kortweg de DSM-5 (APA, 2013) wetenschappelijk gecategoriseerd onder de noemer ‘parafiel’, een zogezegd minder stigmatiserende versie van het woord ‘pervert’. In realiteit zijn bdsm’ers mensen wiens seksualiteitsbeleving afwijkt van de norm, maar daarom zijn zij niet de zonderlinge lustmoordenaars in lederen pakjes die komen opdraven in allerlei misdaadseries. Binnen de psychoanalyse worden seksueel deviante fantasieën en gedragingen dan weer losgekoppeld van een perverse structuur. Het hebben van bijzondere seksuele verlangens of het stellen van pervers gedrag, betekent dus niet dat iemand sowieso een pervert is.
Onderzoek
Wat betekent bdsm voor de beoefenaars ervan in Vlaanderen? Zijn zij de perverten waarvoor zij aangezien worden? Om een antwoord op deze vragen te krijgen, deed ik twee jaar een kwalitatief exploratief onderzoek waarbij ik bdsm-avonden bezocht en online meeleefde met bdsm-liefhebbers. Hierdoor kon ik zowel gedrag observeren als met een verscheidenheid aan mensen communiceren. Ik baseerde mij voor de thematische analyse op interacties van en met een 140-tal bdsm’ers in Vlaanderen, waarvan 88 respondenten beslisten mee te werken aan de formele dataverzameling in de vorm van focusgroepen en open vragenlijsten.
Resultaten
Van opwinding over vertrouwen tot geborgenheid en liefde
Beoefenaars situeren zich op een continuüm van kinky seks over lidmaatschap van een vereniging tot een 24/7-levensstijl, en komen uit alle lagen van de bevolking. Elke bdsm’er is immers iemands kind, (groot)ouder, buurman, collega, kassajuf in de plaatselijke supermarkt, enzovoort. Clichébeelden die aan het woord ‘bdsm’ gekoppeld worden zoals verwerpelijke orgieën en folteringen in groezelige kelders, slaan nergens op. Op een openbaar bdsm-feestje zie je amper seksuele handelingen en zowel onderdanigen, switches als dominanten geven naast opwinding vooral vertrouwen, respect, openheid, geborgenheid, veiligheid, vrijheid, geluk, en liefde aan als kernaspecten van wat bdsm voor hen betekent. Bdsm’ers vertrouwen de ander vaak écht hun leven toe.
Compulsiviteit en habituatie als recept voor extremiteiten?
Dat fysieke pijniging fijn bevonden wordt, valt neurologisch te verklaren. De gebieden in de hersenen die pijn en plezier beoordelen, hebben immers een soortgelijke werking. Ook klassieke conditionering helpt om de combinatie pijn-genot als lustvol te ervaren. Pijnbeleving wordt langzaam opgebouwd en de sadist of dominant zal daarbij een arsenaal aan seksueel prikkelende attributen aanwenden, gaande van zwepen en tepelklemmen tot vibrators. Masochisten of onderdanigen kunnen in een bdsm-spel streven naar het bereiken van subspace, een soort trance waarbij men genot en absolute rust ervaart in plaats van pure kwelling.
Bdsm’ers kunnen hun driften net zoals andere mensen beheersen en een spel uitstellen tot het daarvoor geschikte moment aanbreekt. Slechts een minderheid respondenten voelt bdsm aan als iets compulsiefs dat móét gebeuren om opgewonden te geraken. Dit zijn de mensen voor wie bdsm sterk aanleunt tegen een psychische problematiek waarbij de verlangens in periodes een negatieve weerslag hebben op hun persoonlijk, sociaal en/of beroepsmatig functioneren. Maar zelfs bij deze groep is er zelden sprake van een vooropgesteld scenario. Het niet weten wat je te wachten staat, is net een van de aspecten aan bdsm die respondenten als lustvol ervaren.
Ook in een bdsm-relatie kan er sleur komen. Hoewel er – zeker wat de pijnbeleving betreft – ontegensprekelijk habituatie optreedt en grenzen continu verlegd worden, betekent dit niet dat bdsm’ers steeds extremer hoeven te gaan om eenzelfde niveau van bevrediging te bereiken. Men zet soms ook stapjes terug en gebruikt nieuwe technieken die door het verrassende effect eveneens weten te plezieren. Extremer spelen hangt niet noodzakelijk samen met leeftijd, maar eerder met de mate waarin iemand op zoek is naar kicks, sadomasochistische gevoelens koestert en beschikt over een partner die mee wil in dat verhaal. Echte buitensporigheden worden in het verenigingsleven sowieso niet getolereerd.
Fetisjisme: ‘Your kink is not my kink, and your kink is pretty fucked up’
Fetisjisme heeft betrekking op veel meer dan opgewonden geraken van objecten. Denk aan een specifieke situatie, een type persoon, een handeling, geluid, geur of gevoel: sowieso bestaat er iemand die daar een fetisj voor heeft. Men wil het fetisjobject zelf aanraken, likken, ruiken, strelen of gebruikt zien worden door iemand anders. Verschillende fetisjen kunnen met elkaar samenhangen. Een meesteres in hoge laarzen lijkt nog groter, vrouwelijker en onbereikbaarder voor de onderdanige. Wanneer zij die laarzen vervolgens gebruikt om ermee op het geslachtsdeel te gaan staan in het kader van CBT ofte cock & ball torture, wordt het gewenste machtsverschil tussen beiden nog meer benadrukt. Bij veel fetisjen speelt de esthetiek van objecten een grote rol. Mensen hebben een fetisj voor specifieke soorten neuzen, schoenen, voeten, latex, enzovoort. We kunnen niet zozeer spreken van ‘mooie’ objecten. Iemand kan zich namelijk net aangetrokken voelen tot datgene wat anderen lelijk of beangstigend vinden, zoals geamputeerde ledematen of het besmeurd worden met uitwerpselen. Onder het motto ‘Your kink is not my kink, but your kink is ok’ wordt binnen de bdsm-wereld zo goed als alles op zijn minst bespreekbaar geacht. Wat minder vaak voorkomende fetisjen betreft, lijkt de uitspraak ‘Your kink is not my kink, and your kink is pretty fucked up’ helaas eerder van toepassing te zijn. Zelfs binnen de bdsm-wereld blijven taboes bestaan.
Bdsm als een geaardheid?
Je kunt iemand de technieken leren om bdsm te beoefenen, maar je kunt niemand leren om ervan te houden. Een man stelde droog dat hij zijn vrouw anders wel al lang een spoedcursus had gegeven. Er is niet zoiets als een ‘oorzaak’ die kan verklaren waarom men van bdsm houdt. De gedachtegang dat iemand een traumatische jeugd gehad moet hebben om seksualiteit zo te beleven, valt zeker niet te veralgemenen naar deze steekproef respondenten.
Fantasiespelen als cowboy en indiaantje of politie en boef, de blinkende hoge sandalen van de juf, een stripverhaal met als thema slavernij of een schooluitstap naar het Gravensteen in Gent: de eerste herinnering aan bdsm-gevoelens blijkt vaak getriggerd te zijn door beelden, situaties of personen in de kindertijd, en is niet zelden eveneens de eerste seksuele herinnering van respondenten. Bdsm’ers rapporteerden dat lustvolle gevoel terug op te zoeken als puber of volwassene.
Bdsm lijkt voor velen niet enkel iets wat zij doen, maar eveneens een deel van hun zijn. Liefhebbers ervaren deze gevoelens als een inherent deel van hun identiteit. Meer dan de helft van de respondenten voelt het zelfs aan als een geaardheid. Zoals een hetero houdt van een partner van het andere geslacht, houdt een onderdanige dan van een partner die dominant is. Benoemt men bdsm als een geaardheid bij een gebrek aan een andere gepaste term? Binnen de bdsm-wereld is hierover weinig consensus.
Keerzijden aan bdsm
“Ik wil mensen pijn doen. Betekent dit dat ik een tweede Dutroux zal worden?”, “Hoe vertel ik mijn vrouw dat ik verlang naar pijn?”, “Waarom word ik niet opgewonden van liefdevolle seks?”, “Hoe ver kan ik nog gaan voordat het gevaarlijk wordt?”, “Ben ik psychisch ziek, abnormaal?”
De psychische klachten die gelinkt kunnen worden aan iemands bdsm-voorkeur, hebben voornamelijk te maken met het proces van de ontdekking en aanvaarding van de bdsm-gevoelens en -gedachten, alsook met vragen over de absolute grens van de bdsm-gedragingen die kunnen neigen naar een verslaving, en ten slotte met de afkeuring van bdsm door de omgeving. Zelfs binnen het gezondheidssysteem zouden er nog mythes heersen met betrekking tot bdsm. Ook in Vlaanderen worden mensen soms meteen doorverwezen bij het uitspreken van hun bdsm-voorkeur. Maar waar kan je heen met vragen rond afwijkende gedragingen, gevoelens en geaardheden als zelfs psychologen of huisartsen deze onderwerpen liever vermijden?
Men is zich in Vlaanderen niet alleen bewust van de geestelijke en lichamelijke gevolgen, maar ook van de sociale en zelfs juridische risico’s van bdsm-beoefening. Respondenten verloren bijvoorbeeld al hun kinderen in een echtscheiding, hun job, of werden omwille van hun bdsm-voorkeur naar de psychiater gestuurd met de bedoeling zich te laten omvormen tot het ‘heteronormatieve’ model. De oorsprong van de algemene negatieve opvattingen over bdsm ligt bij een aantal factoren, waarvan religie, feminisme, de media, de wetgeving en de categoriale manier van diagnosticeren de voornaamste blijven. Onderzoek suggereert nochtans dat aan bdsm doen niet noodzakelijk een uitdrukking is van een onderliggende psychopathologie. Bdsm heeft ook niets te maken met geweldpleging. Het aspect vrijwilligheid is voor bdsm’ers van cruciaal belang, net zoals het op de hoogte zijn van de risico’s die beide partijen nemen. Alles wat gebeurt, moet verantwoord en veilig voorbereid zijn. Mensen die aan geweldpleging doen, houden geen rekening met de ander. Maar hoe bewijs je na een relatiebreuk dat de blauwe plekken op het lichaam van je ex niets te maken hebben met intrafamiliaal geweld? En hoe leg je als bdsm’er aan de politie uit waarom je een tas vol zwepen en touw hebt staan in je kofferbak?
Conclusie
Er is weinig evidentie om te besluiten dat bdsm’ers doorgaans een perverse structuur hebben. Er bestaat echter geen twijfel over dat er veel perverse trekken zitten in bdsm’ers hun interacties met elkaar en naar derden toe. Niettegenstaande respondenten aangeven dat bdsm hun leven verrijkt, wordt het anno 2013 nog steeds ten onrechte beschimpt, juridisch afgestraft en gepathologiseerd. Wordt bdsm zoals het door de beoefenaars daarvan beleefd wordt, verward met de ziektebeelden die in de categoriale manier van diagnosticeren terug te vinden zijn? Het is daarom belangrijk dat degenen die deze diagnoses toekennen op de hoogte zijn van wat bdsm inhoudt voor de beoefenaars ervan. Mensen van wie de seksuele verlangens afwijken van het heteronormatieve model, blijven anders de klinische diagnoses krijgen die het idee dat leeft bij de grote massa beïnvloeden. En dat beïnvloedt op zijn beurt weer de wetenschap. Zou het kunnen dat niet de wetenschappelijke evidentie, maar de publieke opinie de hoofdreden is waarom bdsm-gerelateerde parafilieën nog steeds weinig genuanceerd vermeld staan in de DSM-5? Onderzoek naar de perceptie van buitenstaanders – en in het bijzonder hulpverleners – lijkt zinvol, zowel voor bdsm’end Vlaanderen als voor hen die bdsm’ers door een gebrek aan correcte informatie nog steeds als vreemde perverten beschouwen.