Sinds prostitutie in 2000 legaal is in Nederland, is het alleen maar moeilijker geworden om als sekswerker aan de slag te gaan. Dat constateren Rodney Haan, adviseur bij het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (het CCV) en Ine Vanwesenbeeck, hoogleraar seksuele ontwikkeling aan de Universiteit Utrecht. Het zorgt ervoor dat veel sekswerkers ondergronds moeten werken en dus juist de illegaliteit ingaan.
We staan samen met Rodney Haan op het Zandpad in Utrecht. Het pad, aan de rand van een kalme woonwijk, ligt er nu rustig bij. Maar 10 jaar geleden was dat wel anders. Het water waar we nu op uitkijken lag toen vol met boten waarop sekswerkers hun klanten ontvingen. Tot in 2013 de gemeente besloot om na meldingen van mensenhandel bij één exploitant alle boten op het Zandpad te sluiten. Hiermee verdwenen meer dan 140 werkruimtes, waar tot op de dag van vandaag geen alternatief voor is gevonden.
“Alle dames die niet onder dwang hun werk deden zijn eigenlijk ook meteen beroofd van hun werkzaamheden. Die sekswerkers verloren van de ene op de andere dag hun inkomen”, vertelt Haan. Sekswerkers kunnen in veel gemeenten namelijk niet zomaar ergens anders aan de slag. Ze worden min of meer de illegaliteit ingeduwd.
Eigen regels
Haan is criminoloog en adviseur op het gebied van mensenhandel en prostitutie bij het CCV, een onafhankelijke stichting die onder andere gemeenten adviseert over veiligheidsproblemen. Sinds de opheffing van het bordeelverbod in 2000 zijn gemeenten verantwoordelijk geworden voor het prostitutiebeleid. In veel gemeenten werd prostitutie gedoogd, maar door prostitutie wettelijk legaal te maken zouden sekswerkers beter beschermd worden, zou onvrijwillig sekswerk beter bestreden kunnen worden en zou prostitutie beter te reguleren zijn.
Elke gemeente mag nu zijn eigen regels maken, maar Haan ziet dat in de meeste gevallen vooral de nadruk wordt gelegd op reguleren. Ook hoogleraar seksuele ontwikkeling Ine Vanwesenbeeck ziet dit. Gemeenten zijn bang voor misstanden in de prostitutie en richten zich vaak eenzijdig op controle en het bestrijden van mensenhandel. Op landelijk niveau ziet ze dat momenteel ook: “Anti-mensenhandelbeleid wordt nu eigenlijk vaak anti-sekswerkbeleid. Men streeft er heimelijk naar om sekswerk de wereld uit te helpen. We weten dat dit niet gaat werken. Het effect is dat sekswerkers de illegaliteit ingaan en daarmee vooral een zwakkere positie krijgen. Er is meer kans op geweld en uitbuiting en meer kans op mensenhandel.”
Thuiswerken
Veel sekswerkers adverteren online en werken liever zelfstandig. Zo zijn ze flexibeler en houden ze meer geld over dan wanneer ze werken in een club of een privéhuis. Maar ook dat is lastig in veel gemeenten. Hoewel een thuiskapper of masseur klanten in eigen woning mag ontvangen, mogen sekswerkers dat in veruit de meeste gemeenten niet. Sekswerkers die dit wel doen riskeren boetes en in het ergste geval een uithuisplaatsing.
Rodney Haan ziet dat het aanbod vanuit huis wel toeneemt. Het is een vraagstuk waar gemeenten wat mee moeten. Lelystad, Tilburg en Assen zijn de eerste gemeenten die thuiswerken zijn gaan toestaan, mits het in je eigen woning is en je het werk alleen doet. Maar veel andere gemeenten vinden het nog een te lastig onderwerp.
Afknijpen
Dat komt volgens Haan ook omdat prostitutie vaak een moeilijk thema voor inwoners is. De gemeente Utrecht wil graag nieuwe plekken voor sekswerkers op het Zandpad openen, maar buurtbewoners hebben zich in de afgelopen jaren fel uitgesproken tegen de terugkomst van de sekswerkers. Het laat volgens Haan zien dat er nog steeds een enorm stigma op het werk zit. “We hebben nou eenmaal geleerd in deze maatschappij dat seks tegen betaling niet normaal is. Mensen vinden het vreemd en raar en willen daarom ook liever niet dat sekswerkers in hun buurt komen.”
Ook Vanwesenbeeck ziet dat het stigma op het beroep een grote rol speelt in het beleid. “Ik ben ervan overtuigd dat we mensenhandel niet kunnen bestrijden zonder een gezonde branche, met een sterke positie voor sekswerkers en erkenning van hun vak en professionaliteit.” Gemeenten moeten volgens haar dan ook niet alleen in beperkingen denken. “Sekswerkers moeten dezelfde rechten krijgen als andere zelfstandige werkers zodat ze zelf hun werkplek kunnen kiezen. Er wordt nu van alles afgeknepen, waardoor sekswerkers het illegale circuit in gedwongen worden. Maar er moet ook opgebouwd worden. Hun positie moet versterkt worden.”
Reactie gemeente Utrecht
De gemeente Utrecht laat ons in een schriftelijke reactie weten het belangrijk te vinden dat er voldoende plek is voor sekswerkers. De gemeente wil graag dat er een prostitutielocatie op het Zandpad terugkomt. Daarnaast wordt er gekeken naar andere plekken waar sekswerkers kunnen werken. “We zien een landelijke trend dat er minder vergunningen worden aangevraagd voor sekswerkplekken en dat er een beweging naar thuiswerk is. Burgemeester Dijksma heeft aan de gemeenteraad toegezegd met vertegenwoordigers van de sector hierover in gesprek te gaan”, laat een woordvoerder van de burgemeester weten.